“Het is niet relevant wie er gelijk heeft! We moeten sámen iets constructiefs doen.” Wie met Lidija Zelovic praat, is al binnen een paar seconden doordrongen van haar ongekende bevlogenheid. Haar felle ogen, krachtige handgebaren en de bezieling in haar woorden zijn niet te missen. De filmmaker uit voormalig Joegoslavië heeft dan ook een duidelijk verhaal, en een visie die ze met veel vuur wil delen. “Spread the word, dat wil ik. En ik móét geloven dat mijn films iets veranderen. Ik bedoel: ik kan heel veel niet doen. Maar dit kan ik wél. Het is mijn bijdrage aan de wereld.”

In 1993 vluchtte de toen 23-jarige Lidija Zelovic vanwege de oorlog in voormalig Joegoslavië van Sarajevo naar Nederland. Hier werkt ze als filmmaker, waarbij ze onder andere onderzoekt wat oorlog met mensen doet, of verzoening mogelijk is en hoe polarisatie ontstaat. In 2019 was ze op Beholders met haar film My Own Private War, waarin ze dichter bij de waarheid over de oorlog in Joegoslavië probeert te komen. De vertoning van haar film en de dialoog na afloop maakten diepe indruk op de bezoekers. En op haarzelf.

Je bent heel enthousiast over je optreden tijdens de eerste editie van Beholders. Kun je aangeven waarom dat zo is?
“Tijdens Beholders in 2019 mocht ik mijn film vertonen in een soort buurthuis. Die avond is voor altijd in mijn hersenen geprint. Ten eerste was het heel fijn om mijn verhaal te mogen vertellen. Daarnaast was er een prachtige Q&A na afloop, die ik nooit zal vergeten! Het publiek bestond niet uit ‘intellectuelen’ die in de Randstad wonen en ieder jaar naar IDFA gaan, maar uit mensen die uit het dorp kwamen en die het niet gewend waren om naar een documentaire te kijken. De dialoog gaf me prachtige inzichten. In mijn film, in mezelf, in de wereld… Iedereen kreeg de kans om te voelen én te uiten wat hij of zij voelde. Wanneer heb je dat nou?! En waarom zit de wereld zo niet in elkaar? Waarom gaat het altijd over geld en macht? Tijdens Beholders gaan mensen met elkaar in gesprek. Ik geloof dat de wereld zo hoort te zijn. Met mensen die luisteren naar elkaar, oprecht, integer, geïnteresseerd, met veel respect… mensen die met de inhoud bezig zijn. Dat is precies waar de wereld behoefte aan heeft.”

Waarom heeft de wereld daar behoefte aan?
“We drijven steeds verder uit elkaar. Een festival is hét moment om mensen bij elkaar te brengen. Bovendien vindt Beholders buiten de Randstad plaats en dat alleen al is heel mooi. Dat draagt er namelijk aan bij dat we uit onze bubbel komen. En dat is zó, zó belangrijk! Ik wil tegen iedereen schreeuwen: kom eens uit die bubbel! Dat is alles wat wij als mensen moeten doen. Het is ook de belangrijkste les uit de oorlog die ik heb geleerd voor alle spannende tijden: praat met je vijanden, niet met je vrienden. Want dan besef je pas dat het ook anders kan. Als je alleen met vrienden praat, krijg je steeds meer gelijk. En dat is gevaarlijk. Want zo drijven we nóg meer uit elkaar. Daarom is Beholders essentieel; het brengt verschillende meningen samen en helpt je om verder te kijken dan je bubbel.”

“Ik wil tegen iedereen schreeuwen: kom eens uit die bubbel! Als je alleen met vrienden praat, krijg je steeds meer gelijk. En dat is gevaarlijk.”

Is dat ook wat je met je films wilt uitdragen?
Mijn nieuwste film, die ik eind juli hebt ingediend bij IDFA, gaat over de afgelopen 30 jaar in Nederland. En wat ik hier zie gebeuren. Ik wil je geen schrik aanjagen, maar wat ik hier nu zie gebeuren is hetzelfde als destijds in voormalig Joegoslavië. Als ik daar nu op terugkijk, zie ik: het was al láng oorlog voordat de beschietingen begonnen. De polarisatie, de groepen die tegenover elkaar stonden… het gebeurde al lang voordat er geschoten werd. Maar het gaat geleidelijk, je merkt het niet. Wij zijn die kikkers in het water die langzaam worden opgewarmd… op het moment dat je eruit wil springen, merk je dat je gekookt bent. Nederland is in de afgelopen 30 jaar enorm veranderd. Steeds verder gepolariseerd. Dat gebeurt voor onze ogen. Groepen worden tegenover elkaar uitgespeeld en we willen allemaal gelijk hebben. Maar wie er gelijk heeft, is niet relevant. We moeten samen iets constructiefs doen. Do you want to make a difference or do you want to be right?”

“De kwetsbaren in een maatschappij voelen hoe de samenleving ademt. Juist naar hén zouden we moeten luisteren.”

Wat is dat volgens jou, iets constructiefs doen?
Nou, met elkaar in gesprek gaan dus. En dan júíst als de ‘gewone’, normale mensen die wij allemaal zijn. Wij kunnen samen iets veranderen! Daarbij zou onze focus vooral op de kwetsbaren in onze samenleving moeten liggen. Juist naar hen moeten we luisteren. De kwetsbaren voelen hoe een maatschappij ademt. Hen moeten we in de ogen kijken en vragen op welke punten zij zich kwetsbaar voelen en waarom wij dat als maatschappij kennelijk niet zien. We moeten het zélf met elkaar redden. Juist door de mensen in de ogen te kijken waarvan we het idee hebben dat het onze vijanden zijn. Beholders draagt daaraan bij. Het verbreekt bubbels, het verbindt bubbels. Het is het meest gezonde en meest noodzakelijke wat ik nu om me heen zie gebeuren. Ik maak verhalen, dat is mijn domein, Beholders zorgt ervoor dat ze verspreid worden onder een doelgroep die ik anders niet zou bereiken. Zo doen we allemaal wat we kunnen.”

Wat ga je dit jaar doen op Beholders?
“Ik mag weer naar Beholders! En ik vind het heerlijk! Dit jaar ben ik er voor een Guest Doc: dat is een documentaire die ik kies, waarbij bezoekers van tevoren nog niet weten naar welke documentaire ze gaan kijken. Een soort Surprise Doc dus, maar dan anders. Ik ben erbij, vertel waarom ik voor deze documentaire gekozen heb en geef wat achtergrondinformatie. Vervolgens kijken bezoekers dus naar de documentaire die ik gekozen heb.”

Kun je er wel íéts over zeggen?
“Nou, mijn Guest Doc valt binnen het thema Vrijheid. Maar dat is niet zo verrassend, want mijn eigen films hebben daar ook mee te maken. De eerste vraag die ik daarbij zou willen stellen is: wat is dat, vrijheid? We moeten héél goed nadenken over wat vrijheid is en we moeten het vooral sámen vormgeven. Dat klinkt makkelijk, maar vrijheid mag niet ten koste gaan van iemand anders. We moeten termen als ‘geluk’ en ‘vrijheid’ herdefiniëren. Waarbij geluk en vrijheid zouden moeten gelden voor het grotere geheel; ze kunnen alleen bestaan wanneer iederéén vrijheid ervaart. Dát samen doen, waarden herwaarderen met oog voor het welzijn van de hele wereld, dát zou vrijheid moeten zijn. Dat heeft ook te maken met de manier waarop wij waarde toekennen aan dingen. In onze wereld drukken wij alles in cijfers uit. En daardoor kennen we alleen waarde toe aan dingen die in cijfers uit te drukken zijn. Maar de belangrijkste waarden zíjn niet in cijfers uit te drukken. En daarom moeten we op een andere manier naar de wereld gaan kijken. Waarom waarderen we succes en vrijheid niet op basis van het grotere geheel?”

“Dat wil ik dus uitdragen… en nog veel meer! Spread the word, dat wil ik. Dat doe ik onder andere met mijn documentaires. En ik móét geloven dat mijn films iets veranderen. Ik bedoel: ik kan heel veel niet doen. Maar dit kan ik wél. Het is mijn bijdrage aan de wereld. En dus moeten er zoveel mogelijk evenementen zoals Beholders plaatsvinden. En iedereen moet komen natuurlijk! Ik heb er zó veel zin in!”