Als zesjarige werd Daisy van de Zande gegrepen door film. Ademloos keek ze hoe hoofdpersoon Bastian in The NeverEnding Story bijna letterlijk verdwaalt in een boek, waarna hij zelf deel gaat uitmaken van het fantasierijke verhaal. “Die film laat ons zien hoe belangrijk het is om verhalen te vertellen”, zegt ze nu, decennia later. En dat is waar Daisy voor staat, verhalen vertellen: “Sommige verhalen raken ons allemaal.”

Daisy van de Zande is voormalig festivaldirecteur van InScience, International Science Film Festival Nijmegen. Tijdens Beholders gaat ze ons verrassen met een Guest Doc. Als ze het heeft over het belang van verhalen vertellen, dan onderstreept ze dat voortdurend met haar eigen enthousiaste verhaal. Vol begeestering vertelt ze over wetenschap, filosofie, denkkaders en natuurlijk film.

“Ik ben een groot liefhebber van film. Ik hóú gewoon van dat medium!” verklaart ze al vrij snel in het interview. “En eerlijk gezegd stopt dat niet bij (wetenschaps)documentaires. Ik kijk ook graag fictie. Ik ben filmwetenschapper en heb een enorme liefde voor het vak, maar het liefst had ik nóg zes studies gedaan. Toen ik gevraagd werd voor InScience, vond ik dat echt een traktatie; het was een feest om aan mee te werken! Al die documentaires waren voor mij een perfecte manier om op verschillende manieren naar de wereld te kunnen kijken.”

Je was van begin 2020 tot begin 2025 directeur van InScience. Waar staat dat festival precies voor?
“InScience is een festival waar wetenschapsfilms centraal staan. Dat zijn overigens niet alleen documentaires hoor, er worden ook fictiefilms vertoond en experimentele films. Net als Beholders vinden wij het belangrijk dat mensen mee kunnen praten, dus we combineren onze films vaak met een inleiding en een gesprek achteraf. Soms ook met iets anders prikkelends, zoals een experiment of een performance. We vinden het essentieel dat bezoekers kunnen déélnemen aan de film, dat ze erbij betrokken worden en dat we samen de verdieping zoeken.”

Waarom is dat zo belangrijk?
“We hebben het niet altijd door, maar wetenschap is voor ons allemaal heel belangrijk. Onderwerpen als AI, klimaatverandering, genetische modificatie, de farmaceutische industrie en sociale kwesties hebben direct invloed op ons dagelijks leven.“

“Daarnaast wordt, zeker in Nederland en Europa, de wetenschap grotendeels gefinancierd met gemeenschapsgeld. En dat heeft een reden: de wetenschap opereert niet in een vacuüm, maar beantwoordt vragen vanuit de samenleving. Hoe moet een goede wereld eruit zien? Wat is rechtvaardigheid? Sommige verhalen raken ons allemaal en die moeten verteld worden. Film is een perfect middel om te communiceren over wetenschap.”

Waarom is film een perfect middel om te communiceren over wetenschap?
“Ja, ik ben dus een echte liefhebber van film hè… Film kan je meeslepen, het kan je meenemen in een verhaal. Dus het communiceert over wetenschap terwijl je tegelijkertijd op een diepere laag geraakt wordt. Tenminste… dat zou móéten als het een goede documentaire is. Bij een goede documentaire voegt de vorm een extra betekenislaag toe aan de inhoud. Ik bedoel daarmee dat er iets anders geraakt wordt dan het cognitieve, het intellectuele stukje. Dat het iets teweegbrengt op het emotionele, mentale niveau of zelfs op het fysieke niveau. Het liefst heb ik dat een film een fysieke reactie teweegbrengt.”

Oh echt? Wat bedoel je daar precies mee?
“Nou, letterlijk dat je het voelt in je lijf, dat het gaat knetteren in je brein, dat je er duizelig van wordt of buikpijn van krijgt of dat je als het ware een stomp in je maag voelt. Op dat moment wordt er een diepere laag geraakt. En ik geloof dat mensen dan in beweging komen, al is het maar heel minimaal.”

Wat kan zorgen voor zo’n fysieke reactie?
“De juiste kadrering, muziek, montage, visuele effecten… maar ook gewoon de juiste vragen stellen en op die manier interessante interviews tonen. Of mensen in beeld brengen die enorm bevlogen zijn. Je zou bijvoorbeeld zeggen dat een wetenschapsdocumentaire met een klassieke vertelvorm, waarbij je deskundigen voor de camera laat vertellen wat ze weten, die diepere laag niet kan raken. Maar dat kan wél. Alleen moet je dat heel zorgvuldig doen: zowel qua timing en montage als qua keuze van de mensen die je voor de camera zet. Er zijn documentaires van twee uur waarin de mensen zó gedreven zijn en met zó veel emotie praten… die zijn fantastisch!”

“Wist je dat film en wetenschap nauw verbonden zijn? Film is ontstaan vanuit een wetenschappelijke behoefte aan het vastleggen van feiten. Zo werd eind 19e eeuw de fotograaf Eadwaerd Muybridge door wetenschappers van de University of Pensylvania op pad gestuurd om het antwoord te verkrijgen op de vraag: is er een moment waarbij alle vier de benen van een paard van de grond komen als het galoppeert? Die vraag was aanleiding voor Muybridge om snel achter elkaar foto’s te maken van dat galopperende paard. Toen men die beelden later vlak achter elkaar bekeek, zag men het paard als het ware in beweging en ontdekte men de ‘cinematografie’. En zo zijn er meer verhalen hoor; film werd op meerdere momenten parallel aan elkaar uitgevonden. Maar observeren is dus één van de belangrijkste drijfveren geweest voor de ontwikkeling van film.”

“Het liefst heb ik dat het gaat knetteren in je brein.”

Dat droog observeren staat bijna haaks op het raken van die diepere laag.
“Toch is dat juist niet zo! Ook alleen het minutieus in beeld brengen van het groeiproces van een plant, kan een heel betoverend beeld geven. Bovendien ben ik zelf júíst van de fantasie en de artistieke vrijheid in films. Mijn lievelingsjeugdfilm is The NeverEnding Story. Die gaat daar letterlijk over: als wij geen verhalen meer vertellen, als onze fantasie sterft, dan sterft de wereld. Dat is feitelijk de boodschap van die film. Dat realiseerde ik me natuurlijk helemaal niet toen ik die film als zesjarig meisje keek, maar het is wel precies waar ik inmiddels voor sta: verhalen vertellen. Ik hou enorm van fictiefilms, maar juist ook de verhalen vanuit de wetenschap moeten dus verteld worden.”

“Wat ik ook zo fascinerend vind aan The NeverEnding Story zijn de vele lagen. Wij kijken een film over een jongen die een boek leest. En in dat boek volgt hij de hoofdpersoon, maar wordt hij zélf ook een hoofdpersoon. Die lagen vind ik ook fascinerend aan het werk van Escher of die beroemde afbeelding van een konijn, waar je ook een eend in kunt zien: je kunt op verschillende “Het liefst heb ik dat manieren kijken naar hetzelfde, en dan zie je dus iets anders.”

Dat klinkt als Beholders: we kijken allemaal naar hetzelfde, maar we zien allemaal iets anders.
“Precies! Dat vind ik dus enorm interessant. Toen ik lesgaf op de universiteit, wilde ik studenten bewust maken van dat principe. Mijn  colleges gingen vaak over de relatie tussen onze mediacultuur en onze  samenleving, onze identiteit en de manier waarop wij met elkaar omgaan. Daarnaast gaf ik ook wetenschapsfilosofie. Ik wilde mijn studenten vooral bewust maken van hun denkkaders: je identiteit, de groep waar je toe behoort, de taal die je spreekt, en waar je vandaan komt hebben invloed op hoe je de wereld ziet. Het bepaalt hoe je betekenis toekent en welke keuzes je maakt. Op die manier wilde ik mijn studenten opleiden tot kritische makers.”

“Je identiteit, de groep waar je toe behoort en de taal die je spreekt bepalen hoe je betekenis toekent en welke keuzes je maakt.”

Wat verwacht je van Beholders en wat kunnen we van jouw Guest Doc verwachten?
“Nou, wat ik net al zei: een combinatie van een goed, relevant wetenschappelijk onderwerp met een meeslepend verhaal. Een documentaire die je meeneemt en raakt op een dieper niveau. En waarvan ik dus het liefst zou willen dat je ‘m zelfs fysiek beleeft! Van Beholders verwacht ik vooral een ander publiek dan ik in de Randstad of in Nijmegen – waar InScience plaatsvindt – tegenkom. In Amsterdam, waar ik woon, en in Nijmegen is natuurlijk een behoorlijke bubbel aanwezig van cultuur- en filmliefhebbers, die in Meierijstad denk ik veel kleiner is. Daarom zal het publiek meer divers zijn in achtergrond, interesses, politieke voorkeuren en type opleiding, verwacht ik.”

Wat vind je van zo’n breder publiek?
“De meerwaarde daarvan is héél groot. Vooral omdat ik hoop dat we verschillende bubbels dan met elkaar kunnen verbinden. In een kleinere gemeenschap ontmoeten mensen elkaar veel sneller; ook als iemand niet binnen jouw sociale bubbel zit. Een filmfestival, zoals in dit geval Beholders, draagt daaraan bij en het is dus juist belangrijk en mooi dat een festival zoals Beholders nu eens níét in de Randstad of in een middelgrote stad als Nijmegen plaatsvindt. Ik heb er dus heel veel zin in!”